Վ. Տերյանի նամակներից

Մարթա Միսկարյանին
1910,28 դեկտեմբերի,Մոսկվա

Մի՞թե մենք կհանդիպենք: Մի՞թե կմտերմանանք երբևէ:
«Կուզենայի ավելի մոտիկ…» «Այդպես դասավորվեցին հանգամանքները»:
 Ես էլ էի ուզում, հիշո՞ւմ եք:
Ինձ էլ խանգարեցին հանգամանքները: Բայց չէ որ մեզանից յուրաքանչյուրը կարող էր ասել՝ «ուզո՛ւմ եմ»: Եվ մոտենալ: Մի՞թե սարսափելի է մարդուն մոտենալը և մոտիկից նայելը: Երբեմն՝ այո: Բայց չէ՞ որ ամեն մեկը չարժե դրան: Գուցե ես էլ չարժեմ: Իսկ Դո՞ւք: Չգիտեմ: Բայց ես կուզենայի ավելի մոտիկ լինել, ինչպես և դուք, և համենայն դեպս մենք չմոտեցանք: Իսկ գուցե հենց դո՞ւք եք նա, որը չկա այս աշխարհում: Լավ է նրանց համար, ովքեր սիրում են և սիրված են: Նրանց համար հանգամանքներ չկան:
Եթե ես սիրեի՜:

 … Մի տեսակ քարացել է հոգիս: Սառել է:
Անկամ ու հոգնած:
Գարունն այստեղ աշնան պես է:
Անձրև ու անձրև:
Տխրություն:
Մենակություն: Մշտապես:
Մենք բոլորս այդպես ենք: Տա՛ աստված, որ ուժգին սիրեք, ում որ սիրում եք: Սիրուց լավ բան չկա:
Իսկ ո՞վ կձայնի մեզ՝, մեռածներիս՝ «ելեք»: Ո՞վ կասի մեզ, տրտումներիս ու միայնակներիս՝ հավատով ու տիրական` «սիրեցե՜ք եւ դուք կհաղթեք մահվան»:
Անձրև է: Ցեխ: Գիշեր: Միայնություն: «Հեռվություն»: Ի՜նչ սարսափելի հեռվություն: Մարդ կարողանար սպանել այս միայնությունը: Տա՛ Աստված, որ ուժգին սիրեք… Հանդիպում ես, ծանոթանում, բաժանվում: Հավիտենական շրջապտույտ: Եվ հոգումդ վերստին դատարկություն է ու միայնություն: Եվ թախիծ: Հոգնածություն, մահացու հոգնածություն: Ինձ թվում է, թե ես մեռնում եմ: Ուզում եմ, որ երբ կմեռնեմ, և շուրջս մահվան լռությունը կտիրի, գերեզմանիս վրա հանկարծ, բայց աննկատելի, երաժշտություն հնչի, որ ճերմակ շորերով մի աղջիկ բերկրալից խաղաղ տրտմությամբ լի, մի եղանակ նվագի անիրականալիի, հեռավորի, առհավետ հեռավորի մասին: Որ շուրջս ծաղկեն փաղքուշ, պայծառ անմոռուկներ, ինչպես լուսավոր տխրության և մեղմ ուրախության մեղեդի:
Ախ, նորից այս տաղտկալին, աշնանայինը, հնազանդն ու մորմոքունը, սիրտ ճմլողը: Հավերժորե՜ն, հավերժորե՜ն:
Մարդ ազատվեր սրանից, այս անբացատրելի, այս տարօրինակ տխրությունից: Այս սարսափելի հոգնածությունից: Այս տաղտուկից …»:

 Ա Միսկարյանին
                      1911,26 ապրիլի,Մոսկվա

   Սիրելի Անետկա


Տարօրինակ զգացում  համակեց ինձ ,երբ կարդացի ձեր վերջին նամակը:
  Դա անքուն անցկացրած  գիշերից հետո էր. այստեղ Թիֆլիսից  եկած
հայկական թատերախումբն էր,և ներկայացումներից հետո հասարակությունը դերասաններին ընթրիք էր տալիս: Այդ ընթրիքին ես էլ կայի: Ընթրիքը երկար ձգվեց:
           Մենք մի ընկերոջ հետ դուրս եկանք և ուղղվեցինք մեր տուն: Տուն գալով ,որոշեցինք չքնել և երկար ժամանակ զրուցում էինք: Առավոտյան թեյից հետո,պառկեցինք մի քիչ հանգստանալու:
     Հենց այդ ժամանակ բերին ձեր նամակը: Ես կարդացի ու այլևս չկարողացա քնել: Ինչու,չգիտեմ: Ինձ համար շատ տարօրինակ էր: Արթմնի ես զգում էի ձեր ներկայությունը,շոշափելիորեն զգում ձեզ, լսում էի ձեր ձայնը... ես անասելի լավ էի զգում ինձ.... Չկարծեք,թե քնած էի.....
   Դրանից հետո ես նստեցի գրելու ձեզ . գրեցի մի սարսափելի ցնդաբանություն,որը,սակայն, կարող էի կրկնել և հիմա և չեմ կրկնում միայն նրա համար,որ ձեզ չվիրավորեմ:Թեև ինձ թվում է,դուք չպետք է վիրավորվեիք դրանից:
     Բայց թողնում եմ այդ ամենը: Միայն խնդրում եմ չբարկանաք ինձ վրա և մեկ էլ ոչ ոքի ցույց չտաք նամակներս,ինչպես և ես  ցույց չեմ տա ձեր նամակները ոչ ոքի, բացարձակապես ոչ ոքի: Հուսով եմ, խնդրանքս կկատարեք,գոնե երկրորդը,ինչ վերաբերվում է առաջինին,նույնպես հույսս չեմ կորցնում:
    Մի՞թե իսկապես ամուսնանում եք Մորոզովի հետ: Այո՞: գրեցեք, մի՞թե չեք գա Մոսկվա:Ե՞րբ կգաք:(Ըստ հնարավորին ստույգ):
    Պարապում եմ: Հարցնում եք իմ մուսայի մասին: Նա ձեզ խոնարհ ողջույն է ուղարկում: Աշնան ուզում եմ(ավելի շուտ աշնան կողմ) լույս նծայել բանաստեղծություններիս երկրորդ գիրքը,որը, իհարկե, կուղարկեմ ձեզ( որպեսզի այն չկարդաք ,դե գոնե կնայեք):
          Դե, առայժմ:
                     Համբուրում եմ*  ձեզ պինդ:  
     
                                                                Վահան Տերյան

    Այս օրերին գլխիցս դուրս չեք գալիս: Ինչ-որ խելահեղություն  է համակել ինձ....
    Լավ  կանեք ,եթե այս նամակը ոչնչացնեք,բայց անպայմանորեն ոչ ոքի ցույց չտաք: Լա՞վ:
     Բարևեցեք Մարթային և ձերոնց:

. Խանզադյանին
1908,4-8 մայիսի,Թիֆլիս

Սիրելի Ցոլակ

   Այսօր գնացել էի Հովհ. Թումանյանի մոտ «Իլիա Մուրոմեցի» թարգմանությունը վերցնելու և մի բան հարցնելու:
Որովհետև պատահմամբ ընկա նրա մոտ,ուստի ոտանավորներս էլ հետս էին:Նա հետաքրքրվեց,և կարծում եմ կարծիքները քեզ համար անհետաքրքիր չեն լինի, ուստի ուզում եմ համառոտ կերպով քեզ հայտնել մեր խոսակցության բովանդակությունը: Նախ և առաջ ընդհանուր տպավորությունը. մտնում ես մի շքեղ կաբինետ ,ուր երեք շկաֆ կա և մի գրքակալ  լիքը գրքերով և ընտիր գրքերով:Կաբինետը ճաշակավոր է և տպավորիչ,մանավանդ որ չես սպասում մի այդպիսի բանի հանդիպելու հայ գրողի- բանաստեղծի մոտ:
     Գնացել էինք Սաթենիկի հետ:
    Ընդունեց շատ սիրալիր:Տեսնելով ոտանավորներիս տետրը ՝ասաց,որ  իրան ավելի է հետաքրքրում այդ  « նոր  բանաստեղծի տետրը»:
    Պետք է նկատեմ,որ ես քաշվում էի,մանավանդ որ,չնայած իր պարզության,նա իմ վերա տպավորություն գործեց:Ինչ-որ գյոթեական բան կա նրա մեջ:Գուցե հասա՞կը,կամ հենց այն հանդարտ պարզությո՞ւնը-չգիտեմ :
    Նա սկսեց  թերթել տետրս: Սաթենիկը շուտով գնաց,որովհետև ասացին,որ Օնիկը եկել է(իսկ նա ինչ-որ խաղ է սկսել վերջինիս հետ):
Մնացինք ես ու Թումանյանը:
   « Մի բան ,որ իմ առաջին պահանջն է ամեն սկսնակ գրողից,-ասաց նա,-դա այն է, թե արդյոք մի ինքնուրույն-նոր բան բերո՞ւմ է այդ մարդը կամ ցույց տալի՞ս է նշաններ այդ ունենալու:Ձեր վերաբերմամբ պետք է պատասխանել դրականապես:Դուք բանաստեղծ եք: Դա ամենագլխավորն է:Դուք խոսքերի հետ չեք խաղում: (օրինակ է բերում Ահարոնյանին,որը խոսքերի հետ խաղում է և դրանով կորցնում է երեք քառորդը իր ունեցածի):Հետո խոսում է արվեստի վերա ունեցած իր կարծիքների մասին և վերջացնում է նրանով,որ ասում է. «Ես ուրախությամբ ողջունում եմ Ձեր մուտքը գրական ասպարեզ-բարո՜վ եկաք»:
     Ապա խորհուրդ է տալիս նշանակություն չտալ զանազան թերթերի խոսքերին: Գովասանական ,թե վատաբանական լինեն նոքա-միևնույնն է:
   Դուք ,ասում է նա, ավելի լավ եք սկսում,քան մենք:Ես նկատում եմ ,որ այստեղ մեղավորը ժամանակն ու պայմաններն են: Ընթերցողի համար դա նշանակություն չունի,նկատում է նա,երբ ես իբր ընթերցող վերցնում եմ մի գիրք,ուզում եմ ,որ նա բավարարություն տա իմ պահանջներին,ես պարտավոր չեմ հաշվի առնելու  նրա ստղծագործության պայմանները : Մի քանի տեղ նա նուրբ նկատողություններ  արեց ,որ ես աչքի առաջ կունենամ,իհարկե:
   Համենայն դեպս երևում է,որ խելացի և տաղանդավոր մարդ է....

......Հա,Ավետիքը այստեղ չէ...
    Երեկ ինքնասպանություն է գործել Գրիգոր Վանցյանը: Այսօր այստեղի  վայրենի գիմանզիստները Կագան ազգանունով մի ուսուցչի սպանել կամենալով սպանել են մի 8-րդ դասարանի գիմնազուհիի...
Վրաս շատ վատ ազդեց այդ դեպքը,որին գրեթե ականատես էի....
   Սոսկալի երկիր է,ամեն ինչ այստեղ այլանդակ կերպարանք է ընդունում,ամեն ինչ վայրենի ձևով արտահայտվում և այլասերվում:
Եվ մենք պետք է աշխատենք այստեղ, մտածիր՝ ինչքա՜ն ուժ է պետք ,ինչքա՜ն տոկունություն:
                                                          Քո Վահան
 Գրիր հին հասցեով:

http://lili-mardastco.blogspot.com